Wie bemin jij als niemand kijkt?

Subthema: Relaties & Verbinding (Subthema: Liefde)

Lengte: ca. 1900 woorden

Kernvraag: Hoe kunnen we liefhebben zonder vrijheid en hechting met elkaar in conflit te brengen?

Stelling: Liefde hoeft geen gevangenis van bezit te zijn, maar kan juist bestaan in bewuste vrijheid en verbondenheid.

Disclaimer, of beter gezegd: een uitnodiging Deze tekst pretendeert niet de waarheid over liefde te bieden. Ze is ontstaan vanuit persoonlijke ervaringen, gesprekken en het ongemak dat ontstaat wanneer vrijheid en verbondenheid elkaar raken. Misschien herken je jezelf, misschien juist helemaal niet, beide reacties zijn welkom. Zie dit als een gedachte-experiment, geen moreel oordeel. Wat hier staat, is niet absoluut, maar bedoeld om vragen los te maken die we soms liever vermijden. Wil je dieper gaan? Gebruik deze blog als beginpunt voor een gesprek of een verdere reflectie in jouw eigen leven.

En weet: blogs kunnen vanwege hun compactheid nooit de volledige filosofische context en weerlegging omvatten vanuit verschillende perspectieven. Heb je interesse om samen dieper te gaan? Dan nodigen wij je uit voor een gesprek in onze community.

Waarom voelt liefde vaak als beperking?

We leven in een tijdperk dat zichzelf graag vrij noemt. Veelal vrij van kerkelijke dogma's, vrij van sociale conventies, vrij van seksuele taboes. En toch: nergens worden we zo strak geregisseerd als in de liefde. Want wat heet liefde, wie mag wie beminnen, hoe vaak, met welk doel, in welke vorm? Dat alles lijkt vrij, maar wordt diep gestuurd door culturele normen. We zijn vrij om te kiezen, maar slechts binnen een nauw keurslijf. 

Filosofische basis 

Eros, Agape, Philia over de klassieke vormen van liefde

De Grieken, altijd goed voor taal en tragiek, onderscheidden liefde in soorten: Eros (passionele liefde), Philia (vriendschappelijke genegenheid) en Agape (onvoorwaardelijke, altruïstische liefde). Elk met hun eigen geur, ritme en risico. Plato zag in Eros een opstap naar het hogere, Aristoteles vond in Philia de kern van vriendschap als politieke deugd, en christelijke denkers plaatsten Agape bovenaan de ladder van goddelijke liefde.

Maar wat als we stoppen met hiërarchisch denken in de liefde? Wat als geen enkele vorm van liefde hoger is dan de ander? Wat als begeerte niet minder zuiver is dan zorg en vriendschap niet minder intens dan een liefdeshuwelijk?

Vrijheid zonder hechting? Of hechting zonder bezit?

In de Westerse cultuur waarin alles meetelt, verleidt liefde ons tot bezit: "mijn partner", "mijn relatie", "onze toekomst". Maar liefde laat zich niet bezitten. Één van onze favoriete filosofen Simone de Beauvoir schreef al: "Ware liefde is het erkennen van de ander als radicaal anders en toch kiezen voor verbinding."

Hier wringt het echter wel: de paradox van vrijheid en hechting. Hoewel je in een huwelijk administratief voor één partner kiest, voelen sommige vriendschappen soms net zo essentieel als een romantische relatie. Dit leidt soms tot innerlijke spanning. Hoe hecht ik mij zonder mijzelf of mijn geliefde te beperken? Het dagelijkse besef dat vrijheid binnen hechting een voortdurend balanceren vereist, is uitdagend en soms pijnlijk eerlijk.

Liefde als ontdekkingstocht: geaardheid is geen eindstation

Liefde is ook een ontdekkingstocht. Een zoekende beweging die al vroeg begint in het aftasten van je geaardheid, je verlangen, je verhouding tot een ander mens. Als kind misschien nog zonder woorden, als puber in geheime dagboeken, als volwassene in aarzelende gedachten die vaak fantasie blijven (echte tragiek).

We vergeten het vaak of negeren het liever: de uitkomst staat nooit vast. Nooit. Ook niet in de liefde.

Liefde is geen eindstation. Geen vaststaand feit. En al helemaal geen genetische blauwdruk. Daarom zijn geaardheid of genderidentiteit ook geen vaste formules die je uitrolt bij geboorte. Ze zijn landschappen: bewegend, adembenemend, onvoorspelbaar, waarin we ons verhouden tot aantrekkingskracht, veiligheid, verbondenheid. Wie je vandaag begeert, hoeft morgen niet degene te zijn van wie je houdt. Zelfs je verlangen kan transformeren zonder dat jij verandert.

We zijn gevormd: sociaal, lichamelijk, relationeel, maar nooit af. Want niemand is ooit klaar met ontdekken.

De cijfers bevestigen wat velen intuïtief al voelen maar niet durven toegeven: twee op de vijf mensen komt op latere leeftijd “uit de kast”, of herijkt hun seksuele oriëntatie of genderidentiteit (Williams e.d.). En dat zijn alleen nog de mensen die het durven uitspreken. De online zoekcijfers – hoe subjectief ook – suggereren een nog grotere onderstroom. Een fluïde werkelijkheid waar maar weinig ruimte voor is. En toch blijft de taal verraden hoe diep de norm zit: “uit de kast komen” alsof hetero zijn normaal is en alles daarbuiten een afwijking die bekendgemaakt moet worden gemaakt. Alsof het onzichtbare eerst rechtvaardiging behoeft voordat het mag bestaan.

De Westerse cultuur draagt bij aan stilzwijgen buiten de culturele kaders. We noemen ons tolerant, maar het venijn zit in het onuitgesprokene. Een actueel voorbeeld is de ophef over polyamorie op televisie en sociale media, waarin moraalridders zich verstoppen achter 'gezond verstand' en vermeende bescherming van gezin en kinderen. We lachen er ongemakkelijk om, maar praten er niet écht over. En wie dat wel doet, wordt met afkeur bekeken of erger nog: sociaal veroordeeld.

En dat raakt dieper dan een mening. Want sociale veroordeling is geen detail, het snijdt in onze existentiële behoefte tot verbondenheid. De mens is een groepsdier: ons brein is geëvolueerd om afwijzing te vermijden. Uitsluiting activeert hetzelfde pijncentrum als fysieke pijn. Dus houden we ons stil. Niet uit lafheid, maar uit een oeroud verlangen om ergens bij te horen. Culturele normen nestelen zich daardoor niet alleen in wetten of gewoonten, maar in onze zenuwen, onze ademhaling, ons zwijgen en ons handelen. Ontwrichtend? Als je het ons vraagt: ja.

De mythe van een ware of beste vriend(in)

Ook binnen vriendschappen leeft dit ongemak. We doen alsof vriendschap veilig en neutraal is, buiten het domein van begeerte. Maar gevoelens zijn zelden eenduidig. Een vriend(in) kan diepe liefde aanraken, verder reikend dan het platonische. Het kan verwarren, onzeker of zelfs angstig maken en intimideren, juist omdat het zo herkenbaar is. Het is ook een vorm van liefde.

Misschien bestaat er ook zoiets als romantische vriendschap, als diepe affectie zonder seksuele expressie, maar met de intensiteit van een liefdesrelatie? Of het omgekeerde: friends-with-benefits? Waarom zouden we vriendschap indelen in veilig of gevaarlijk, plat of diep? Weer zo’n typische Westerse gedachte. Waarom niet erkennen dat relaties meestal mengvormen zijn: fluïde grenzen, dynamiek, spanning én tederheid tegelijk? Zolang er over niemands grenzen wordt heen gegaan of het niet strafrechtelijk is, is er namelijk niets fout.

Het huwelijk als vrije ruimte, niet als beklemming

Ook het huwelijk verdient herdefiniërende liefde. In een cultuur waarin kiezen vaak gelijkstaat aan uitsluiten, is het huwelijk nog steeds een symbool van exclusiviteit. Maar exclusiviteit zou gelijk kunnen aan staan aan opsluiting, maar dit hoeft het niet te betekenen. Kiezen voor één partner betekent niet dat andere vormen van liefde verdwijnen of dat deze ondergeschikt raken. Het kan juist een bedding zijn voor het leven, geen hek om het hart.

Liefde met anderen, in vriendschap, zorg of diepe herkenning, hoeft geen bedreiging te zijn. Sterker nog, zulke verbindingen kunnen verrijken, verdiepen en perspectief bieden. De gedachte dat trouw alleen bestaat binnen seksuele exclusiviteit, is niet universeel. Er zijn vele manieren om samen te leven en afspraken over trouw zijn is mensenwerk, geen natuurwet.

De overtuiging dat verlangen altijd moet leiden tot actie is een culturele projectie. Fantasie, gevoel of affectie is niet automatisch een daad of handeling. Liefde is complexer dan gedrag alleen. Wie reflecteert op zijn eigen verbeelding, ziet: vrijheid en trouw sluiten elkaar niet uit, ze veronderstellen elkaar.

Polyamorie, sisterhood en liefde voor het ongerijmde

Liefde heeft vele gestalten. De vrouw die intens houdt van haar vriendin zonder seksuele expressie. De man die eerlijk meerdere partners bemint. De ouder die liefde voelt voor een kind dat niet biologisch van hen is. Dit zijn voorbeelden die niet altijd passen binnen de dominante opvattingen van wat liefde 'hoort' te zijn.

Voor sommigen van ons zijn deze ideeën moeilijk te begrijpen. Dat is niet erg. Wat volgens ons belangrijk is (zonder de fatsoensnormen te definiëren) is in ieder geval de bereidheid om ze te laten landen in je gedachte. Het met respect te benaderen, ongeacht je opvattingen. Om het ongemak niet meteen af te wijzen, maar het te zien als een uitnodiging tot empathie. Niet iedereen wil veroordeeld worden omdat hun liefde niet in het standaardmodel past.

Audre Lorde schreef: “The erotic is a resource within each of us that lies in a deeply female and spiritual plane." Liefde is ook een kracht waarmee we het leven benaderen. De energie die we stoppen in zorg, in scheppen, in strijd. Het erotische is niet slechts seksueel, maar existentieel. Het is de bron van onze levendigheid.

Misschien moeten we stoppen met willen begrijpen wat niet vast te leggen is. Niet elke relatie vraagt om een label. Sommige verbindingen bestaan juist bij de gratie van hun ondefinieerbaarheid.

Geen liefde zonder voorwaarde

Liefde wordt vaak opgehemeld als onvoorwaardelijk. Zelfs voor eigen kinderen. Maar veronderstel: je kind pleegt een gruwelijke aanslag. Blijft de liefde dan identiek? Waarschijnlijk niet. En dat is begrijpelijk. Liefde leeft altijd binnen persoonlijke en culturele kaders: van ethiek, van waarden, van vertrouwen. Deze kaders kunnen beschadigd raken.

Ook andere familiebanden zijn niet vanzelfsprekend onvoorwaardelijk. Ze zijn verweven met geschiedenis, loyaliteit, verlies en soms schuld. Wie ben jij zonder de liefde van familie die je ontvalt? Wat blijft er over als de familiaire vanzelfsprekendheid verdwijnt?

Veel mensen ‘wedden op dezelfde paarden’: dezelfde vormen van liefde, dezelfde veiligheid. Verstandig? Niet per se. Maar zeer begrijpelijk gezien het maatschappelijke systeem waarin we leven en gevormd worden. Het loslaten van controle en vertrouwdheid is spannend, maar geloof ons, ook bevrijdend.

Zelfs vriendschappen hebben voorwaarden, al zijn ze impliciet. Verwachtingen over nabijheid, steun en aanwezigheid. Liefde zonder voorwaarden is een mythe. En precies die mythe kan ons opsluiten in schaamte wanneer we merken dat onze liefde wel grenzen kent.

Ware liefde is niet grenzeloos. Het is bewust. Eerlijk. Inzichtelijk over wat ze nodig heeft en wat ze niet kan verdragen. In vriendschap, romantiek of erotiek.

Kritische eindanalyse

Wat zien we over het hoofd?

We spreken over liefde alsof het emotie is, maar liefde is praktijk, ethiek, discipline. 

Zonder bewustzijn wordt liefde manipulatie; zonder vrijheid, bezetting.

Deze reflectie is geen pleidooi voor polyamorie, fluïde relaties of het loslaten van grenzen. Het is een denkoefening, geen richtlijn. Wat hier staat, geldt niet voor iedereen en dat hoeft ook niet. Het doel is niet om anders leven aan te moedigen, maar om onze vanzelfsprekendheden te bevragen. Want als liefde werkelijk vrijheid impliceert, dan begint ze bij het erkennen dat keuzes verschillen mogen zonder oordeel, maar met nieuwsgierigheid.

Een DENKSCHIERIG antwoord

Wat als we liefde opnieuw leren lezen? Niet als beloning, niet als eindpunt, maar als beweging, keuze, wederzijds ontwaken. Misschien is dat vrijheid: niet zonder liefde leven, maar kiezen voor liefde zonder gevangenis met empathie.

Wat gebeurt er als je volledig eerlijk wordt over jouw voorwaarden van liefde? Durf je dan lief te hebben zonder te bezitten?

Gewetensvraag:

Wie mag jij liefhebben, als niemand toekijkt en niemand jouw keuze hoeft te begrijpen?